جواب آزادی مشروط چقدر طول میکشد؟|1404
سلام مجدد.
سوال شما در مورد مدت زمان پاسخ به درخواست آزادی مشروط، یکی از پرتنش‌ترین و کلیدی‌ترین سوالات در حوزه حقوق کیفری و اجرای احکام است که نیاز به یک مشاوره کیفری در شیراز دارد. خانواده‌ها و خود زندانی در برزخی از امید و انتظار به سر می‌برند. در پاسخ قبلی، کلیات مسیر را به زبان ساده گفتم. اکنون، می‌خواهیم این مسیر را با نقشه قانون (قانون مجازات اسلامی) طی کنیم، یک مثال واقعی را بررسی کنیم و تمام جزئیات و پیچیدگی‌های آن را با هم واکاوی کنیم.
سوال فرضی (سناریوی پرونده)
شخصیت‌ها:
- زندانی: آقای «فرهاد»، به جرم خیانت در امانت (فروش یک دستگاه صنعتی که به امانت به او سپرده شده بود) به تحمل 3 سال حبس تعزیری محکوم شده است.
- شاکی خصوصی: آقای «کمالی»، مالک دستگاه که ضرر و زیان او در حکم دادگاه مبلغ 200 میلیون تومان تعیین شده است.
- خانواده زندانی: همسر و برادر فرهاد که پیگیر کارهای او هستند.
وضعیت فعلی:
فرهاد اکنون 20 ماه (بیش از نصف مدت حبس) را در زندان سپری کرده است. در این مدت، در کلاس‌های حرفه‌آموزی زندان شرکت کرده و رفتار کاملاً مناسبی داشته و هیچ‌گونه سوء سابقه‌ای در پرونده انضباطی زندان ندارد. خانواده او با تلاش فراوان، مبلغ 200 میلیون تومان ضرر و زیان آقای کمالی را تهیه و پرداخت کرده و از ایشان رضایت‌نامه کتبی و محضری دریافت کرده‌اند.
سوال خانواده:
«ما رضایت شاکی را گرفته‌ایم و فرهاد هم بیش از نصف حبسش را کشیده است. درخواست آزادی مشروط را از طریق زندان ثبت کرده‌ایم. می‌خواهیم بدانیم از نظر قانونی چه شرایطی لازم است، پرونده دقیقاً چه مسیری را طی می‌کند، چقدر باید منتظر جواب باشیم و آیا می‌توانیم کاری برای سرعت بخشیدن به آن انجام دهیم؟»
پاسخ تفصیلی وکیل (با استناد به مواد قانونی)
بسیار خب. پرونده آقای فرهاد یک مثال عالی برای توضیح این فرآیند است. بیایید قدم به قدم پیش برویم.
بخش اول: مبنای قانونی و شرایط لازم برای آزادی مشروط
قبل از هرچیز، باید ببینیم قانون چه می‌گوید. آزادی مشروط یک ارفاق قانونی است، نه یک حق قطعی. یعنی قاضی «می‌تواند» با آن موافقت کند، نه اینکه «مکلف» باشد. اساس این موضوع در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ تعریف شده است:
ماده ۵۸ قانون مجازات اسلامی (شرط اصلی): این ماده، شالوده و اساس آزادی مشروط است. طبق این ماده، دادگاه صادرکننده حکم قطعی می‌تواند در مورد محکومان به حبس تعزیری بیش از ده سال پس از تحمل نصف، و در سایر موارد (مثل پرونده فرهاد که حکمش 3 سال است) پس از تحمل یک‌سوم از مدت مجازات، حکم به آزادی مشروط صادر کند، به شرط آنکه:
- محکوم در مدت اجرای مجازات، همواره از خود حسن اخلاق و رفتار نشان دهد. (وضعیت فرهاد در زندان)
- از اوضاع و احوال محکوم پیش‌بینی شود که پس از آزادی، دیگر مرتکب جرمی نمی‌شود. (این بخش نظری و استنباطی قاضی است)
- تا آنجا که استطاعت دارد، ضرر و زیان مورد حکم یا مورد موافقت مدعی خصوصی را بپردازد یا قراری برای پرداخت آن ترتیب دهد. (کاری که خانواده فرهاد با پرداخت 200 میلیون تومان انجام داده‌اند و این کلیدی‌ترین بخش است).
ماده ۵۹ قانون مجازات اسلامی (مرجع تصمیم‌گیری): این ماده مشخص می‌کند که صدور حکم آزادی مشروط «بنا به پیشنهاد دادستان یا قاضی اجرای احکام» و «با موافقت دادگاه صادرکننده رأی قطعی» است. این یعنی دو مرجع قضایی (دادستان و دادگاه) باید هم‌نظر باشند.
ماده ۶۱ قانون مجازات اسلامی (عواقب نقض شروط): اگر فرد در دوران آزادی مشروط (که مدتش از یک تا پنج سال است) مرتکب جرم عمدی جدیدی شود، آزادی او لغو و باقیمانده حبس اجرا می‌شود.
ماده ۶۳ قانون مجازات اسلامی (استثنائات): این ماده مهم است چون برخی جرائم مثل جرائم سازمان‌یافته، سرقت مسلحانه، اسیدپاشی و… را از شمول آزادی مشروط خارج کرده است. (جرم فرهاد، خیانت در امانت، جزو این استثنائات نیست).
تحلیل شرایط فرهاد: او تمام شرایط ماده ۵۸ را دارد: بیش از نصف حبس را کشیده (حتی بیشتر از یک‌سوم لازم)، گزارش زندان مثبت است و مهم‌تر از همه، رضایت شاکی را جلب کرده است. پس درخواست او کاملاً قانونی و قوی است.
بخش دوم: سفرنامه دقیق و تشریحی درخواست آزادی مشروط فرهاد
حالا ببینیم پرونده او چه سفری را از زندان تا آزادی طی می‌کند:
مرحله ۱: مبدأ حرکت - زندان (واحد اجرای احکام یا مددکاری)
- اقدام: فرهاد یا وکیل او درخواست کتبی را به واحد مربوطه در زندان ارائه می‌دهند و رضایت‌نامه محضری آقای کمالی را ضمیمه می‌کنند.
- فرآیند داخلی: شورای طبقه‌بندی زندان و مددکار اجتماعی پرونده شخصیت فرهاد را تکمیل می‌کنند. این پرونده شامل گزارش‌هایی از وضعیت روانی، شرکت در فعالیت‌های فرهنگی و اصلاحی، و نظر رئیس زندان مبنی بر “تنبّه” و “اصلاح” زندانی است.
- نتیجه: پرونده کامل به همراه پیشنهاد رئیس زندان، به صورت مکانیزه برای مرجع قضایی ارسال می‌شود.
- زمان تقریبی این مرحله: معمولاً بین ۲ تا ۴ هفته متغیر است.
مرحله ۲: ایستگاه اول قضایی - دادسرا (قاضی اجرای احکام یا دادستان)
- اقدام: پرونده به قاضی اجرای احکام کیفری یا دادیار ناظر بر زندان ارجاع می‌شود.
- فرآیند بررسی: این مقام قضایی، که نماینده دادستان است، پرونده را از لحاظ قانونی چک می‌کند. آیا شرایط ماده ۵۸ وجود دارد؟ آیا سوابق دیگری دارد؟ آیا گزارش زندان مثبت است؟
- نتیجه: قاضی اجرای احکام نظر خود را (که در پرونده فرهاد به احتمال ۹۹٪ مثبت خواهد بود) کتباً اعلام کرده و پرونده را برای تصمیم‌گیری نهایی به دادگاه ارسال می‌کند. این همان “پیشنهاد دادستان” است که در ماده ۵۹ به آن اشاره شده.
- زمان تقریبی این مرحله: در حالت عادی ۱ تا ۳ هفته.
مرحله ۳: ایستگاه نهایی - دادگاه صادرکننده رأی قطعی
- اقدام: پرونده به همان شعبه دادگاهی می‌رسد که حکم 3 سال حبس را برای فرهاد صادر کرده است.
- فرآیند بررسی: پرونده توسط مدیر دفتر ثبت و به نظر قاضی دادگاه می‌رسد. قاضی محترم موارد زیر را بررسی می‌کند:
- محتویات پرونده اصلی (جرم چه بوده؟).
- گزارش کامل زندان.
- رضایت‌نامه شاکی.
- نظر موافق قاضی اجرای احکام (دادستان).
- تصمیم‌گیری: با توجه به کامل بودن مدارک و شرایط فرهاد، قاضی “قرار قبولی آزادی مشروط” را صادر می‌کند. در این قرار، مدت زمان دوره آزادی مشروط (مثلاً 2 سال) و شروط آن (مثلاً عدم ارتکاب جرم جدید) قید می‌شود.
- نتیجه: این قرار تایپ، امضا و در سیستم ثبت می‌شود. سپس یک نسخه از آن در سامانه ثنا ابلاغ و یک نسخه فیزیکی یا الکترونیکی به زندان جهت اجرا و آزادی زندانی ارسال می‌گردد.
- زمان تقریبی این مرحله: بسته به شلوغی شعبه، از ۲ هفته تا بیش از ۲ ماه ممکن است طول بکشد. این گلوگاه اصلی فرآیند است.
بخش سوم: تحلیل زمانی و عوامل تأثیرگذار
حالا به سوال اصلی می‌رسیم: چقدر طول میکشد؟
سناریوی خوش‌بینانه:
اگر شعبه دادگاه خلوت باشد، قاضی حضور داشته باشد و پیگیری خوبی صورت گیرد، کل این فرآیند (از زندان تا آزادی) می‌تواند در 1.5 تا 2 ماه انجام شود.
سناریوی واقع‌بینانه (محتمل‌ترین):
با در نظر گرفتن بروکراسی اداری، شلوغی شعب و زمان لازم برای گردش پرونده بین دادسرا و دادگاه، زمانی بین 2.5 تا 4 ماه کاملاً طبیعی و منطقی است.
سناریوی بدبینانه:
اگر قاضی به مأموریت رفته باشد، پرونده در بایگانی گم شود، یا نیاز به استعلام جدیدی باشد (که در پرونده فرهاد بعید است)، این زمان می‌تواند به 5 ماه یا بیشتر هم برسد.
بخش چهارم: نقش وکیل و خانواده در تسریع فرآیند
آیا شما به عنوان خانواده می‌توانید کاری کنید؟ بله.
- مهم‌ترین کار را انجام داده‌اید: گرفتن رضایت شاکی، ۹۰٪ راه است.
- پیگیری مستمر و محترمانه: برادر فرهاد می‌تواند با در دست داشتن شماره پرونده، هر دو هفته یک بار به دفتر شعبه دادگاه مراجعه کرده و از مدیر دفتر، وضعیت پرونده را جویا شود. “پرونده آقای فرهاد با شماره … جهت آزادی مشروط خدمتتان رسیده؟ در چه مرحله‌ای است؟” این کار باعث می‌شود پرونده از یاد نرود.
- نقش وکیل کیفری در شیراز: وکیل در این مرحله یک کاتالیزور است. او:
- یک لایحه قوی برای درخواست اولیه تنظیم می‌کند و تمام نقاط قوت (حسن رفتار، رضایت شاکی، ندامت) را برجسته می‌سازد.
- به صورت حضوری با مدیر دفتر و در صورت امکان با خود قاضی صحبت می‌کند تا اهمیت موضوع و کامل بودن شرایط را گوشزد کند.
- مسیر پرونده بین دادسرا و دادگاه را ردیابی می‌کند تا مطمئن شود در جایی متوقف نشده است.
- در صورت رد شدن درخواست (که بسیار بعید است)، علت را جویا شده و برای رفع آن اقدام می‌کند.
نتیجه‌گیری برای خانواده فرهاد:
شما تمام کارهای لازم را انجام داده‌اید. پرونده شما از نظر قانونی بسیار قوی است. اکنون باید ضمن داشتن صبر استراتژیک، پیگیری منظم را در دستور کار قرار دهید. به احتمال بسیار زیاد، ظرف ۳ ماه آینده خبرهای خوبی خواهید شنید. مرتباً سامانه ثنای فرهاد (که توسط وکیل یا خودتان چک می‌شود) و وضعیت پرونده در دفتر دادگاه را رصد کنید.
نظرات