بانک مرکزی بر تخلف بودن الزام مشتریان به پرداخت وجه اضافی برای رفع سوءاثر چک تأکید کرد

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران طی اطلاعیه‌ای رسمی، رویه برخی شعب بانکی در خصوص الزام صادرکنندگان چک‌های برگشتی به تأمین وجهی بیش از مبلغ واقعی کسری چک برای رفع سوءاثر را به شدت محکوم و آن را مصداق بارز تخلف بانکی اعلام نمود. 

بر اساس شفاف‌سازی صورت گرفته توسط روابط عمومی این نهاد ناظر، این اقدام مغایر با مفاد دستورالعمل صریح بانک مرکزی به شماره 04.31470، ابلاغی در تاریخ ۱۰ اردیبهشت ماه ۱۴۰۴ است. در این دستورالعمل، به روشنی تأکید شده است که نادیده گرفتن مبلغی که پیشتر از حساب جاری صادرکننده بابت همان چک مسدود گردیده و متعاقباً درخواست واریز کل مبلغ چک (و نه صرفاً مابه‌التفاوت) برای پاک کردن سابقه، عملی غیرقانونی تلقی می‌شود. 

این موضع‌گیری قاطع بانک مرکزی، مستند به بند (۱) جزء (الف) ماده ۲۳ قانون بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، مصوب ۳۰ خرداد ماه ۱۴۰۲ مجلس شورای اسلامی است. بانک مرکزی هشدار داده است که به منظور حصول اطمینان از اجرای صحیح مقررات، بازرسی‌های حضوری از شعب بانک‌ها صورت خواهد گرفت و با مؤسسات یا شعب خاطی، مطابق با اختیارات قانونی مندرج در جزء (ب) همان ماده و سایر قوانین و مقررات ذی‌ربط، برخورد جدی به عمل خواهد آمد. 

پیشینه و ضرورت تأکید مجدد: 

در متن بخشنامه تشریح شده است که علی‌رغم ابلاغ دستورالعمل اصلاحی پیشین (به شماره 62078/02 مورخ ۲۱ خرداد ماه ۱۴۰۳ توسط مدیریت کل مقررات، مجوزهای بانکی و مبارزه با پولشویی) که رویه صحیح مسدودسازی و رفع اثر چک‌های برگشتی را تبیین می‌کرد، و همچنین پیگیری‌های مداوم بانک مرکزی، گزارش‌هایی مبنی بر عدم اجرای کامل این تکالیف قانونی در برخی شعب دریافت شده است. 

رویه نادرست مورد اشاره، که موجب بروز مشکلات عدیده‌ای برای شهروندان شده، به این صورت است که حتی پس از انسداد بخشی از وجه چک در حساب جاری مشتری، شعبه مبلغ مسدود شده را در محاسبات رفع سوءاثر لحاظ نکرده و فرد را مجبور به تأمین کل مبلغ اسمی چک می‌کند. این در حالی است که بر اساس ضوابط لازم‌الاجرا، مشتری باید این حق را داشته باشد که با پرداخت صرفاً «مابه‌التفاوت» مبلغ چک و میزان وجه مسدود شده در حسابش، امکان تکمیل وجه و متعاقباً رفع محدودیت‌های ناشی از چک برگشتی را بیابد.

اهمیت موضوع و پیگیری نهادهای نظارتی: 

بانک مرکزی با تأکید بر اهمیت بنیادین اجرای صحیح قوانین و مقررات در این حوزه، نقش مستقیم آن را در پیشگیری از مشکلات حقوقی و مالی برای اشخاص یادآور شده و خاطرنشان کرده است که این موضوع به دلیل اهمیت آن، توسط «کمیسیون اصل نود مجلس شورای اسلامی» نیز تحت پیگیری قرار دارد.

کانال ارتباطی برای گزارش تخلفات: 

به منظور حمایت از حقوق مشتریان شبکه بانکی، بانک مرکزی تصریح کرده است که کلیه شهروندان می‌توانند در صورت مشاهده هرگونه تخطی از این رویه در بانک‌ها و مؤسسات اعتباری، شکایت یا گزارش خود را از طریق «سامانه ارتباطات مردمی بانک مرکزی» به نشانی اینترنتی `CRM.CBI.IR` ثبت نمایند و یا با «مرکز تماس بانک مرکزی» به شماره ۲۷۰۶ تماس حاصل فرمایند. بانک مرکزی متعهد شده است که به تمامی گزارش‌های دریافتی در این زمینه رسیدگی مقتضی را به عمل آورد.

الزام به اطلاع‌رسانی و اجرای دقیق: 

همچنین، با استناد به ابلاغیه شماره 17955/04 مورخ ۳۰ فروردین ماه ۱۴۰۴ خطاب به مدیران روابط عمومی کلیه بانک‌ها و مؤسسات اعتباری، بر ضرورت اطلاع‌رسانی جامع به مشتریان تأکید گردیده است. بانک‌ها مکلف شده‌اند که اطلاعیه‌ای کامل در این خصوص (شامل شرح دقیق مراتب فوق) را تهیه و در تمامی شعب خود در محلی کاملاً قابل رؤیت برای عموم نصب کنند. 

در پایان، بانک مرکزی از تمامی بانک‌ها و مؤسسات اعتباری خواسته است تا با بررسی دقیق موضوع، اقدامات لازم را برای پیاده‌سازی کامل و بی‌نقص مراتب فوق‌الذکر در اسرع وقت به انجام رسانده، نتایج را (با رعایت مفاد بخشنامه شماره 149153/96 مورخ ۱۶/۵/۱۳۹۶) به کلیه واحدهای مربوطه در سراسر کشور ابلاغ نموده و بر حسن اجرای دقیق آن نظارت مستمر و جدی اعمال نمایند.

توضیح خودمونی خبر

آقا حواست باشه بانک‌ها سرِ چک برگشتی کلاه سرت نره! 

ببین، بانک مرکزی یه خبر خیلی مهم داده که بدونی حق و حقوقت چیه اگه خدایی نکرده چکت برگشت خورد. قضیه اینه که بعضی بانک‌ها وقتی چکت برگشت می‌خوره و می‌خوای بری رفع سوء اثر کنی، گیر می‌دن که باید کل مبلغ چک رو دوباره بدی، حتی اگه یه مقداری از پول همون چک قبلاً تو حسابت مسدود شده باشه! 

بانک مرکزی قشنگ و واضح گفته: این کارشون غیرقانونیه و تخلف حساب می‌شه! 

طبق بخشنامه شماره 04.31470 که بانک مرکزی تو تاریخ ۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۴ داده بیرون، قانون اینه: اگه مثلاً چک شما ۱۰ میلیونی بوده و برگشت خورده، و بانک همون موقع ۳ میلیون تومن توی حسابتون مسدود کرده، وقتی می‌رید برای رفع سوء اثر، شما فقط باید ۷ میلیون تومن دیگه (یعنی همون مابه‌التفاوت) رو واریز کنید، نه کل ۱۰ میلیون تومن رو! اگه بانکی بگه کل ۱۰ تومن رو بده، داره خلاف می‌کنه.

این حرف الکی هم نیستا، پشتش قانون مجلسه! توی بند (۱) جزء (الف) ماده ۲۳ قانون بانک مرکزی (که ۳۰ خرداد ۱۴۰۲ تصویب شده) دقیقاً به همین اشاره شده. بانک مرکزی هم گفته شوخی نداریم، بازرس می‌فرستیم دم شعبه‌ها و اگه ببینیم کسی این قانون رو رعایت نمی‌کنه، طبق همون قانون (جزء ب ماده ۲۳) و بقیه مقررات، برخورد می‌کنیم و حسابشون رو می‌رسیم. 

چرا دوباره دارن میگن؟ 

مثل اینکه قبلاً هم (تو یه بخشنامه دیگه به شماره 62078/02 تاریخ ۲۱ خرداد ۱۴۰۳) بانک مرکزی اینو به بانک‌ها گفته بود، ولی خب انگار بعضی شعبه‌ها گوش ندادن و کار خودشونو کردن و کلی دردسر برای مردم درست کردن. هی بانک مرکزی پیگیری کرده، دیده نه، هنوز بعضیا دارن مشتری رو مجبور می‌کنن کل پول چک رو بده، اونم وقتی یه بخشی از پول طرف تو حسابش مسدوده! خب معلومه این درست نیست و کلی آدمو تو فشار می‌ذاره. 

اصل قضیه چیه؟ 

اینه که شما به عنوان صاحب چک، باید بتونی فقط باقیمونده پول چک (یعنی اختلاف مبلغ چک با اون پولی که تو حسابت مسدود شده) رو بدی و خلاص! اینجوری هم مشکلت حل می‌شه، هم سوء اثر چک پاک می‌شه. 

موضوع خیلی جدیه! 

بانک مرکزی می‌گه این قضیه خیلی مهمه، چون پای حق و حقوق مالی مردم وسطه و نمی‌خوان کسی الکی به مشکل بخوره. حتی «کمیسیون اصل نود مجلس» هم پیگیر ماجراست. 

اگه بانکی اذیت کرد چی‌کار کنیم؟ 

خیالت راحت! اگه رفتی بانک و دیدی دارن همین کار خلاف رو می‌کنن و می‌گن کل پول رو بده، سریع گزارش بده. می‌تونی بری تو سایت بانک مرکزی به آدرس `CRM.CBI.IR` و اونجا شکایتت رو ثبت کنی، یا زنگ بزنی به شماره `۲۷۰۶` (مرکز تماس بانک مرکزی) و ماجرا رو بگی. بانک مرکزی گفته حتماً پیگیری می‌کنه. 

بانک‌ها هم باید خبر بدن! 

بانک مرکزی به همه بانک‌ها گفته (طبق بخشنامه شماره 17955/04 تاریخ ۳۰ فروردین ۱۴۰۴) که باید یه اطلاعیه کامل و درست حسابی در مورد همین قضیه بنویسن و بزنن تو تمام شعبه‌ها جایی که قشنگ تو چشم باشه و همه مشتری‌ها ببینن و بفهمن حقشون چیه.

 خلاصه که بانک مرکزی آخرش دوباره به بانک‌ها گفته حواستون رو جمع کنید، این قانون رو مو به مو اجرا کنید، به همه زیرمجموعه‌هاتون هم سریع خبر بدید (یه اشاره‌ای هم به بخشنامه قدیمی‌تر 149153/96 تاریخ ۱۶/۵/۱۳۹۶ کرده) و سفت و سخت پاش وایسید که درست اجرا بشه.

پس یادت باشه: فقط باید مابه‌التفاوت رو بدی، نه کل مبلغ چک رو!

۱۰ سؤال و جواب خودمونی درباره قانون جدید رفع سوء اثر چک 

۱.  سؤال: خب، تهِ این خبر چی می‌گه؟ ساده‌ش اینه که چی شده؟

    جواب: ببین، خیلی ساده‌س. بانک مرکزی می‌گه اگه چکت برگشت خورد و بانک یه مقدار از پولش رو توی حسابت مسدود کرد، موقعی که می‌خوای بری پول رو کامل کنی و چک رو رفع سوء اثر کنی، نباید کل مبلغ چک رو بدی! فقط باید باقیمونده‌ش (مابه‌التفاوت) رو بدی. اگه بانکی بگه کل پول رو بده، داره خلاف می‌کنه. 

۲.  سؤال: یعنی بانک‌ها دقیقاً دارن چی‌کار می‌کنن که بانک مرکزی می‌گه اشتباهه؟

    جواب: مشکل اینه که بعضی بانک‌ها، اون پولی که قبلاً تو حسابت برای همون چک مسدود کردن رو انگار نه انگار! موقع رفع سوء اثر، دوباره ازت می‌خوان کل مبلغ روی چک رو واریز کنی. این کارشون غلطه و کلی آدم رو به دردسر انداخته.

 ۳.  سؤال: پس قانون درستش چیه؟ اگه مثلاً چکم برگشت بخوره و یه پولی تو حسابم مسدود بشه، چقدر باید بدم؟

    جواب: قانون درستش اینه که شما فقط اختلاف بین مبلغ چک و اون پولی که تو حسابت مسدود شده رو پرداخت می‌کنی. مثلاً اگه چکت ۱۰ میلیونی بوده و ۳ میلیون تو حسابت مسدود کردن، تو فقط باید ۷ میلیون دیگه بدی تا حسابت صاف بشه و چکت رفع سوء اثر بشه. 

۴.  سؤال: این قانون جدیده یا قبلاً هم بوده؟ از کی اجرا می‌شه؟

    جواب: این تأکید بانک مرکزی مال بخشنامه ۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۴ هست (شماره 04.31470). البته قبلاً هم (تو خرداد ۱۴۰۳) یه بخشنامه دیگه داده بودن (62078/02) ولی چون بعضی بانک‌ها رعایت نمی‌کردن، دوباره و محکم‌تر روش تأکید کردن. پس باید الان دیگه همه بانک‌ها اجراش کنن.

۵.  سؤال: حالا اگه من رفتم بانک و باز گفتن کل پول چک رو بده، باید چی‌کار کنم؟

    جواب: اصلاً کوتاه نیا! اول بهشون بگو که طبق بخشنامه جدید بانک مرکزی این کار تخلفه. اگه قبول نکردن، سریع به بانک مرکزی گزارش بده. 

۶.  سؤال: کجا می‌تونم شکایت کنم اگه بانکم این کار رو کرد؟ شماره‌ای، سایتی چیزی هست؟

    جواب: آره حتماً. می‌تونی بری تو سایت بانک مرکزی به آدرس crm.cbi.ir و شکایتت رو ثبت کنی، یا مستقیم زنگ بزنی به شماره `۲۷۰۶` که مرکز تماس بانک مرکزیه و ماجرا رو بگی. خودشون پیگیری می‌کنن. 

۷.  سؤال: بانک مرکزی واقعاً با بانک‌های متخلف برخورد می‌کنه؟ الکی که نمی‌گن؟

    جواب: تو خبر که خیلی جدی گفتن! گفتن بازرسی حضوری می‌کنن و اگه بانکی رعایت نکنه، طبق قانون بانک مرکزی (ماده ۲۳ قانون مصوب ۱۴۰۲) و بقیه مقررات باهاشون برخورد قانونی می‌کنن. حتی کمیسیون اصل ۹۰ مجلس هم پیگیره، پس قضیه جدیه. 

۸.  سؤال: چرا بانک مرکزی دوباره اینو گفته؟ مگه قبلاً نگفته بود؟

    جواب: آره، مثل اینکه قبلاً هم گفته بودن ولی بعضی شعبه‌ها به حرف گوش نداده بودن و هنوز داشتن از مردم پول اضافه می‌گرفتن. برای همین بانک مرکزی دوباره خیلی واضح و محکم این قضیه رو اعلام کرده که دیگه کسی نتونه بگه خبر نداشتم. 

۹.  سؤال: بانک‌ها موظف هستن این قانون رو به ما مشتری‌ها اطلاع بدن؟ چطوری؟

    جواب: بله دقیقاً. بانک مرکزی بهشون گفته (طبق بخشنامه ۳۰ فروردین ۱۴۰۴ شماره 17955/04) که باید یه اطلاعیه کامل در این مورد بنویسن و تو همه شعبه‌ها یه جایی بزنن که قشنگ تو چشم باشه و همه مشتری‌ها ببینن.

۱۰. سؤال: این قضیه فقط برای بانک‌های دولتیه یا خصوصی‌ها هم باید رعایت کنن؟

    جواب: این قانون برای همه بانک‌ها و مؤسسات اعتباری هست، چه دولتی چه خصوصی. هیچ فرقی نمی‌کنه، همه باید این بخشنامه بانک مرکزی رو رعایت کنن.